Wijsbegeerte in Den Haag

Rond de vorige eeuwwisseling bruiste Den Haag. Aan het begin van de twintigste eeuw ontstonden tal van initiatieven op geestelijk terrein als soefisme, theosofie en spiritisme. In deze zoektocht naar nieuwe inzichten paste ook de oprichting van een filosofische vereniging. Op 21 februari 1907 kwamen onder leiding van de spinozist dr. Willem Meijer ongeveer dertig belangstellenden samen in het gebouw ‘De Leesinrichting’ aan de Oude Molstraat 36 voor de oprichting van de Vereniging voor Wijsbegeerte. Ter gelegenheid van het 110-jarig bestaan heeft bestuurslid Rokus Verwoerd de geschiedenis van deze vereniging te boek gesteld. Daarmee schaart hij zich in de rij van eerdere chroniqueurs, zoals ons lid Mieke van Baarsel, die in het Jaarboek Die Haghe 1982 de 75-jarige geschiedenis beschreef. De auteur van dit jongste overzicht is een filosofisch onderlegde historicus en dat is goed te merken aan zijn aanpak. Hem interesseert niet uitsluitend het interne wel en wee van de vereniging, al portretteert hij vele bestuursleden en belicht hij een aantal onvermijdelijke incidenten. Zijn aandacht gaat voor een flink deel ook uit naar de inhoud van de lezingen en de ontwikkeling van de twintigste-eeuwse wijsbegeerte. Dat levert wellicht soms wat taaie kost op, maar voor filosofisch geïnteresseerden gaandeweg een aantrekkelijke mix van sprekers, standpunten, stromingen en vraagstukken. In deze opzet passeren veel namen en onderwerpen de revue, waardoor de lezer in beknopt bestek een leerzaam overzicht van de moderne filosofie krijgt voorgeschoteld. De schrijver verdeelt zijn boek in twee ongeveer even grote delen, met 1945 als cesuur. Het eerste deel bestrijkt dus 38 jaar en het tweede 72, waardoor de vroegere geschiedenis meer ruimte krijgt.

De tamelijk kleine, ondanks een enkele dip doorgaans redelijk constante vereniging, met een gemiddeld ledental van ongeveer honderd, heeft opvallend veel coryfeeën voor een lezing weten te strikken. Onder hen ook buitenlandse beroemdheden, met in de jaren dertig sterren als Alfred Adler, Martin Heidegger en Ernst Cassirer. Ondanks – of mogelijk juist dankzij – de ruime doelstelling van de vereniging de wijsbegeerte in haar volle breedte aan bod te laten komen, meldden ook beroepsfilosofen zich aan als lid, zoals in het recentere verleden de hoogleraren Gabriel Nuchelmans en Kees van Peursen. Laatstgenoemde hield bij het 75-jarige jubileum in Hotel Des Indes een voordracht.

In de loop van haar bestaan heeft de vereniging nogal wat locaties aangedaan, onder meer het Spinozahuis aan de Paviljoensgracht, Pulchri Studio, Diligentia, het Soefihuis in de Bazarstraat, café Mercuur aan het Anna Paulownaplein, hotel Babylon en vanwege de financiën ook wel bij leden thuis. De laatste dertig jaar komt men bijeen in het Parkhotel in de Molenstraat, een iconische locatie vanwege de vermaarde ontmoeting aldaar in 1919 in het toenmalige hotel Pomona van Ludwig Wittgenstein en zijn leermeester Bertrand Russell, zij het buiten verenigingsverband. Bijna een eeuw na deze legendarische, door een spreker als ‘Close Encounter of the Third Kind’ gekarakteriseerde dialoog staat de kleine, maar fijne vereniging er goed voor.

Het uiterlijk van dit jubileumboek is afgezien van het omslag matig verzorgd. Druk- en bindwerk zijn van copyshopkwaliteit. Illustraties, wel in het jaarboekartikel van 1982, ontbreken, evenals een register. Daarentegen is de inhoudsopgave tamelijk uitvoerig.

Rokus Verwoerd, Vereniging voor Wijsbegeerte te ’s-Gravenhage 1907-2017. 110 jaar wijsbegeerte in Den Haag, Uitgave www.verenigingvoorwijsbegeerte.nl, verkrijgbaar bij Boekhandel Douwes, 126 pp., ISBN 978 90 816014 0 5, prijs € 12,50

C.M. Nigten