Wandelen wegens Bordewijk

 
Je hoeft niet per se weg te zijn van advocaat/schrijver Ferdinand Bordewijk om toch een boekje over hem charmant te vinden. Dat overkwam mij tenminste.

Hoewel auteur José Buschman als ondertitel Een Haagse wandeling geeft, hebben we feitelijk te maken met vier wandelingen langs plekken waar mr. F. Bordewijk en zijn vrouw, de componiste Johanna Roepman, woonden. En dat waren er nogal wat, want honkvast waren ze niet. Al heeft het noodlot ook wat op zijn kerfstok, want hun wonen in het Bezuidenhout (vanaf 1904) eindigde abrupt op 3 maart 1945 toen hun huis met alle bezittingen door het vergissingsbombardement van de geallieerden totaal werd verwoest. Vooral het verlies van zijn uitgebreide bibliotheek trof Bordewijk zwaar.

Niet alleen woonde de vooral na de Tweede Wereldoorlog zo gelauwerde schrijver vanaf zijn kindertijd in onze stad, ook speelt Den Haag vaak een sfeerbepalende rol in zijn werk. Overigens niet altijd in positieve zin, want de naoorlogse wederopbouw ervoer hij (denkelijk niet als enige Hagenaar) als een persoonlijke schoffering. Het had voor hem eigenlijk allemaal moeten blijven zoals de Residentie rond 1900 was geweest. Maar desondanks was de liefde voor Den Haag te groot om er uit weg te gaan, hoewel zijn werk als advocaat zich in Schiedam afspeelde.

Wat Den Haag aangaat, werd nooit uitgezocht welke huizen voor Bordewijk op de een of andere manier belangrijk waren en in zijn boeken terecht kwamen. Dat is in dit leuke boekje wel gedaan. De vier wandelingen, die dankzij goede foto’s en met enige kennis van onze stad ook best vanuit de luie stoel kunnen worden gemaakt, zijn chronologisch gerangschikt. Het gaat om het Regentessekwartier, het Willemspark en de Archipelbuurt, vervolgens het Bezuidenhout, dan het Centrum, rond de Hofvijver, waar de Bordewijks nooit hebben gewoond, maar waar talrijke gebouwen uit zijn boeken staan, en tenslotte het gebied bij de Scheveningse Bosjes, het Van Stolkpark en Zorgvliet. Ook worden nog, uiteraard beredeneerd, Mariahoeve, station Hollands Spoor, de Prinsegracht en begraafplaats Oud Eik en Duinen aangedaan. En dat allemaal in iets meer dan honderd pagina’s, heel efficiënt en smaakvol gedocumenteerd.

Een uitstekende gedachte van José Buschman, die eerder al zo’n boekje over Couperus schreef, is geweest om uit Bordewijks (en andermans) werk en brieven te citeren. Het leest allemaal heel plezierig weg en de mens Bordewijk (en zijn echtgenote) verschijnt gaandeweg redelijk scherp voor ons oog. Door de omvang van dit deel van de ‘Miniatuurreeks’ is het vanzelfsprekend geen biografie geworden, maar al ‘wandelend’ krijg je toch veel informatie. Dat zij niet altijd een aangenaam echtpaar waren voor wie met hen te maken kreeg, zeker na de oorlog, blijkt glashelder. Het ontbreekt hier aan ruimte om er diep op in te gaan, maar vooral Johanna werd steeds meer een gespannen, paranoïde vrouw – overigens onvoorwaardelijk gesteund door Ferdinand.

Naar welke straten voeren de wandelingen? In voor Bordewijks leven chronologische volgorde: Van Swietenstraat, Van Merlenstraat, Laan van Meerdervoort, Javastraat, Alexanderstraat/Plein 1813, Nassauplein, Bankastraat, Riouwstraat, Koninginnegracht, Nassau Zuilensteinstraat (wandeling 1), Laan van N.O.Indië, Schenkkade (wandeling 2; de meeste huizen/straten waar Bordewijk in het Bezuidenhout woonde zijn verwoest in de Tweede Wereldoorlog), de Passage, Kerkplein, Prinsestraat, Molenstraat, de Plaats, Lange en Korte Vijverberg, het Plein, de Lange Poten, Bagijnestraat, Kalvermarkt, Fluwelen Burgwal, het Bleyenburg, Toernooiveld, Lange Voorhout, Denneweg, Mauritskade (wandeling 3), Nieuwe Parklaan, Badhuisweg, Duinweg, Hogeweg, Parkweg, Van Stolkweg, Johan de Wittlaan, Alexander Gogelweg, R.J. Schimmelpennincklaan, Jacob de Graefflaan (wandeling 4).

Mocht u, tenslotte, Ferdinand en Johanna Bordewijk nog een laatste eer willen bewijzen: zij liggen, hij vanaf 1965 en zij vanaf 1971, op Oud Eik en Duinen.

José Buschman, F. Bordewijk. Een Haagse wandeling, Den Haag 2015 (Bekking & Blitz, Amersfoort), 118 pp., ISBN 9789061094890, prijs € 9,90

Diederick Cannegieter